(6) 1. นีวรณวคฺโค

1. อาวรณสุตฺตวณฺณนา

[51] ทุติยสฺส ปฐเม อาวรณวเสน อาวรณาฯ นีวรณวเสน นีวรณาฯ เจโต อชฺฌารุหนฺตีติ เจตโส อชฺฌารุหาฯ วิปสฺสนาปญฺญญฺจ มคฺคปญฺญญฺจ อุปฺปตฺตินิวารณฏฺเฐน ทุพฺพลํ กโรนฺตีติ ปญฺญาย ทุพฺพลีกรณาฯ ยา วา เอเตหิ สทฺธิํ โวกิณฺณา ปญฺญา อุปฺปชฺชติ, ตํ ทุพฺพลํ กโรนฺตีติปิ ปญฺญาย ทุพฺพลีกรณาฯ อพลายาติ ปญฺจนีวรณปริโยนทฺธตฺตา อปคตพลายฯ อุตฺตริ วา มนุสฺสธมฺมา อลมริยญาณทสฺสนวิเสสนฺติ ทสกุสลกมฺมปถสงฺขาตา มนุสฺสธมฺมา อุตฺตริ อริยภาวํ กาตุํ สมตฺถํ ญาณทสฺสนวิเสสํฯ หารหารินีติ หริตพฺพํ หริตุํ สมตฺถาฯ นงฺคลมุขานีติ มาติกามุขานิฯ ตานิ หิ นงฺคลสริกฺขกตฺตา นงฺคเลหิ จ ขตตฺตา นงฺคลมุขานีติ วุจฺจนฺติฯ

เอวเมว โขติ เอตฺถ โสตํ วิย วิปสฺสนาญาณํ ทฏฺฐพฺพํ, อุภโต นงฺคลมุขานํ วิวรณกาโล วิย ฉสุ ทฺวาเรสุ สํวรสฺส วิสฺสฏฺฐกาโล, มชฺเฌนทิยา รุกฺขปาเท โกฏฺเฏตฺวา ปลาลติณมตฺติกาหิ อาวรเณ กเต อุทกสฺส วิกฺขิตฺตวิสฏพฺยาทิณฺณกาโล วิย ปญฺจหิ นีวรเณหิ ปริโยนทฺธกาโล, เอวํ อาวรเณ กเต วิหตเวคสฺส อุทกสฺส ติณปลาลาทีนิ ปริกฑฺฒิตฺวา สมุทฺทํ ปาปุณิตุํ อสมตฺถกาโล วิย วิปสฺสนาญาเณน สพฺพากุสเล วิทฺธํเสตฺวา นิพฺพานสาครํ ปาปุณิตุํ อสมตฺถกาโล เวทิตพฺโพฯ สุกฺกปกฺเข วุตฺตวิปลฺลาเสน โยชนา กาตพฺพาฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ ทุติยํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

3. ปธานิยงฺคสุตฺตวณฺณนา

[53] ตติเย ปธานิยงฺคานีติ ปธานํ วุจฺจติ ปทหนภาโว, ปธานมสฺส อตฺถีติ ปธานิโย, ปธานิยสฺส ภิกฺขุโน องฺคานีติ ปธานิยงฺคานิฯ สทฺโธติ สทฺธาย สมนฺนาคโตฯ สทฺธา ปเนสา อาคมสทฺธา อธิคมสทฺธา โอกปฺปนสทฺธา ปสาทสทฺธาติ จตุพฺพิธาฯ ตตฺถ สพฺพญฺญุโพธิสตฺตานํ สทฺธา, อภินีหารโต ปฏฺฐาย อาคตตฺตา อาคมสทฺธา นามฯ อริยสาวกานํ ปฏิเวเธน อธิคตตฺตา อธิคมสทฺธา นามฯ พุทฺโธ ธมฺโม สงฺโฆติ วุตฺเต อจลภาเวน โอกปฺปนํ โอกปฺปนสทฺธา นามฯ ปสาทุปฺปตฺติ ปสาทสทฺธา นามฯ อิธ โอกปฺปนสทฺธา อธิปฺเปตาฯ โพธินฺติ จตุมคฺคญาณํฯ ตํ สุปฺปฏิวิทฺธํ ตถาคเตนาติ สทฺทหติฯ เทสนาสีสเมว เจตํ, อิมินา ปน องฺเคน ตีสุปิ รตเนสุ สทฺธา อธิปฺเปตาฯ ยสฺส หิ พุทฺธาทีสุ ปสาโท พลวา, ตสฺส ปธานวีริยํ อิชฺฌติฯ

อปฺปาพาโธติ อโรโคฯ อปฺปาตงฺโกติ นิทฺทุกฺโขฯ สมเวปากินิยาติ สมวิปากินิยาฯ คหณิยาติ กมฺมชเตโชธาตุยาฯ นาติสีตาย นาจฺจุณฺหายาติ อติสีตลคฺคหณิโก หิ สีตภีรุโก โหติ, อจฺจุณฺหคฺคหณิโก อุณฺหภีรุโก, เตสํ ปธานํ น อิชฺฌติ, มชฺฌิมคฺคหณิกสฺส อิชฺฌติฯ เตนาห – มชฺฌิมาย ปธานกฺขมายาติฯ ยถาภูตํ อตฺตานํ อาวิกตฺตาติ ยถาภูตํ อตฺตโน อคุณํ ปกาเสตาฯ อุทยตฺถคามินิยาติ อุทยญฺจ อตฺถญฺจ คนฺตุํ ปริจฺฉินฺทิตุํ สมตฺถายฯ เอเตน ปญฺญาสลกฺขณปริคฺคาหกํ อุทยพฺพยญาณํ วุตฺตํฯ อริยายาติ ปริสุทฺธายฯ นิพฺเพธิกายาติ อนิพฺพิทฺธปุพฺเพ โลภกฺขนฺธาทโย นิพฺพิชฺฌิตุํ สมตฺถายฯ สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยาติ ตทงฺควเสน กิเลสานํ ปหีนตฺตา ยํ ทุกฺขํ ขียติ, ตสฺส ทุกฺขสฺส ขยคามินิยาฯ อิติ สพฺเพหิปิ อิเมหิ ปเทหิ วิปสฺสนาปญฺญาว กถิตาฯ ทุปฺปญฺญสฺส หิ ปธานํ น อิชฺฌติฯ

4. สมยสุตฺตวณฺณนา

[54] จตุตฺเถ ปธานายาติ วีริยกรณตฺถายฯ น สุกรํ อุญฺเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุนฺติ น สกฺกา โหติ ปตฺตํ คเหตฺวา อุญฺฉาจริยาย ยาเปตุํฯ อิมสฺมิมฺปิ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตํฯ

5. มาตาปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[55] ปญฺจเม ปริยาทาย ติฏฺฐตีติ ปริยาทิยิตฺวา คเหตฺวา เขเปตฺวา ติฏฺฐติฯ อุคฺฆาติตาติ อุทฺธุมาตาฯ

อสิหตฺเถนาติ สีสจฺเฉทนตฺถาย อสิํ อาทาย อาคเตนาปิฯ ปิสาเจนาติ ขาทิตุํ อาคตยกฺเขนาปิฯ อาสีเทติ ฆฏฺเฏยฺยฯ มญฺชุนาติ มุทุเกนฯ กาโมฆวุฬฺหานนฺติ กาโมเฆน วุฬฺหานํ กฑฺฒิตานํฯ